Βαρούσι

Η ονομασία "Βαρούσι" χρησιμοποιήθηκε σε ολόκληρο το Βαλκανικό χώρο, χαρακτηρίζοντας οικισμούς που αναπτύχθηκαν έξω και γύρω από κάποιο κάστρο. Χρησιμοποιήθηκε επίσης σε πολά μέρη της Ελλάδας για να ονομάσει τις Χριστιανικές συνοικίες των τουρκοκρατούμενων πόλεων, όπως στο Βελεστίνο, της Σέρρες, τη Βέροια και άλλες πόλεις της Μακεδονίας και Θράκης. Υπάρχουν εκδοχές που αναγνωρίζουν τουρκική, αλβανική, περσική, αραβική ή ουγγρική ρίζα της λέξης και ότι σημαίνει "προάστιο" ή "την έξω από το φρούριο συνοικία". Η λέξη Βαρούσι, υποδηλώνοντας την Ελληνική συνοικία των Τρικάλων, αναφέρεται συχνά στα γραπτά του κώδικα Τρίκκης. Η παλιότερη εκκλησιαστική πράξη που την αναφέρει είναι του έτους 1708. Σε άλλες πράξεις συναντάμε φράσεις όπως "Χριστιανοί του Βαρουσίου, οι τιμιότατοι Βαρουσιώται", "ο νοικοκύρης Βαρουσιώτης", "οι προεστώτες του Βαρουσίου", που δείχνουν ότι το Βαρούσι ήταν η χριστιανική και παράλληλα εύπορη και αυτοδιοικούμενη συνοικία της πόλης.

Όλες οι οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές στη νεώτερη ιστορική πορεία των Τρικάλων έβαλαν τη σφραγίδα τους πρώτα και κύρια στο Βαρούσι. Αποτέλεσμα λοιπόν της οικονομικής και πολιτιστικής ακμής, του 18ου αιώνα λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας, και του 19ου αιώνα με τη δημιουργία της τάξης των μεγαλοκτημόνων, είναι τα τρικαλινά αρχοντόσπιτα του Βαρουσιού.

Τα δίπατα, μεγάλα αυτά σπίτια αντικαθιστούν τα παλιότερα που ήταν απλώς λίγο καλύτερα από τις πλίθινες καλύβες των γειτονικών χωριών. Χτίζονται από Έλληνες ή αγοράζονται από εύπορους Έλληνες καθώς οι Τούρκοι σταδιακά εγκαταλείπουν το ελληνικό έδαφος. Έτσι το Βαρούσι αποκτά μέσα στο 19ο αιώνα τη μορφή της "αριστοκρατικής" συνοικίας της πόλης, όπου, μέχρι τουλάχιστον την προσάρτηση της Θεσσαλίας, κατοικούν σχεδόν αποκλειστικά οι μεγαλέμποροι και κυρίως οι μεγαλοκτηματίες των Τρικάλων.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα και στο εξής, μετά την απελευθέρωση, η πόλη επεκτείνεται και νέα αρχοντόσπιτα, νεοκλασικού χαρακτήρα, χτίζονται έξω από τα όρια του Βαρουσιού, που χάνει την παλιότερη αίγλη του.

 

Τα δίπατα, μεγάλα αυτά σπίτια αντικαθιστούν τα παλιότερα που ήταν απλώς λίγο καλύτερα από τις πλίθινες καλύβες των γειτονικών χωριών. Χτίζονται από Έλληνες ή αγοράζονται από εύπορους Έλληνες καθώς οι Τούρκοι σταδιακά εγκαταλείπουν το ελληνικό έδαφος. Έτσι το Βαρούσι αποκτά μέσα στο 19ο αιώνα τη μορφή της "αριστοκρατικής" συνοικίας της πόλης, όπου, μέχρι τουλάχιστον την προσάρτηση της Θεσσαλίας, κατοικούν σχεδόν αποκλειστικά οι μεγαλέμποροι και κυρίως οι μεγαλοκτηματίες των Τρικάλων.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα και στο εξής, μετά την απελευθέρωση, η πόλη επεκτείνεται και νέα αρχοντόσπιτα, νεοκλασικού χαρακτήρα, χτίζονται έξω από τα όρια του Βαρουσιού, που χάνει την παλιότερη αίγλη του.

Το Βαρούσι βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της πόλης και εκτείνεται στις νότιες και μεσημβρινές κατωφέρειες δύο λόφων, του Φρουρίου και του Προφήτη Ηλία. Πριν αναλύσουμε την πολεοδομική διάρθρωση του, είναι σκόπιμο να αναφερθούμε σε δύο ισχυρά σημεία αναφοράς που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διάρθρωση και τη ζωή του. Αυτά είναι το Φρούριο και οι εκκλησίες.

O πολεοδομικός ιστός του οικισμού θα ήταν αρχικά πολύ πυκνότερος, απ΄ ό,τι την εποχή πού εξετάζουμε αφού λόγοι ασφάλειας επέβαλαν την ανάπτυξη του κοντά στο κάστρο. Το 19ο αιώνα οι λόγοι ασφάλειας έχουν εξασθενήσει και το κάστρο δε χρησιμοποιείται πια αλλά η περιοχή εξακολουθεί να είναι προνομιακή για λόγους υγιεινής εφόσον ήταν η μόνη φυσική έξαρση μέσα σε μια μεγάλη πεδιάδα. Έτσι τα όρια της συνοικίας φτάνουν μέχρι εκεί που αρχίζει το πεδινό έδαφος ενώ δεν υπάρχει πολεοδομικός προσχεδιασμός αλλά μια δυναμική ανάπτυξη που προσαρμόζεται στη μορφή του εδάφους.

 Το Βαρούσι βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της πόλης και εκτείνεται στις νότιες και μεσημβρινές κατωφέρειες δύο λόφων, του Φρουρίου και του Προφήτη Ηλία. Πριν αναλύσουμε την πολεοδομική διάρθρωση του, είναι σκόπιμο να αναφερθούμε σε δύο ισχυρά σημεία αναφοράς που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διάρθρωση και τη ζωή του. Αυτά είναι το Φρούριο και οι εκκλησίες.

O πολεοδομικός ιστός του οικισμού θα ήταν αρχικά πολύ πυκνότερος, απ΄ ό,τι την εποχή πού εξετάζουμε αφού λόγοι ασφάλειας επέβαλαν την ανάπτυξη του κοντά στο κάστρο. Το 19ο αιώνα οι λόγοι ασφάλειας έχουν εξασθενήσει και το κάστρο δε χρησιμοποιείται πια αλλά η περιοχή εξακολουθεί να είναι προνομιακή για λόγους υγιεινής εφόσον ήταν η μόνη φυσική έξαρση μέσα σε μια μεγάλη πεδιάδα. Έτσι τα όρια της συνοικίας φτάνουν μέχρι εκεί που αρχίζει το πεδινό έδαφος ενώ δεν υπάρχει πολεοδομικός προσχεδιασμός αλλά μια δυναμική ανάπτυξη που προσαρμόζεται στη μορφή του εδάφους.

Πηγή: http://www.trikala.net/sights/varousi